Pas onlangs las Maarten All the King’s Men, wat hem betreft een kandidaat voor de Great American Novel. De roman gaat over politiek en corruptie, maar vooral in de lyrische passages over een jeugdige verliefdheid kan hij zich verliezen.

In de Verenigde Staten bestaat een merkwaardige literaire traditie. Dat is de licht obsessieve discussie over de vraag of de Great American Novel al geschreven is of nog moet worden geschreven. De Great American Novel dient het ethos van de uitzonderlijke natie in de kern te vatten. Er zijn al flinke lijsten van de romans die eventueel als zodanig beschouwd kunnen worden.

Natuurlijk Moby Dick van Herman Melville en The Adventures of Huckleberry Finn van Mark Twain. Moderne romans die aanspraak zouden kunnen maken zijn bijvoorbeeld Freedom van Jonathan Franzen en The Goldfi nch van Donna Tartt – volgens mij geen van beide kandidaten.

In de meeste lijstjes ontbreken twee boeken die ik nu juist wel beschouw als Grote Amerikaanse Roman, namelijk On the Road van Jack Kerouac (als is het maar vanwege die Hudson van Dean Moriarty) en All the King’s Men (1946) van Robert Penn Warren. Het laatste boek heb ik helaas pas recent voor het eerst gelezen.

Nietsontziend

De koning uit de titel is de charismatische politicus Willie Stark, een volleerde populist, die in de jaren dertig een hele Amerikaanse staat naar zijn hand zet. Die politicus is vrij precies gemodelleerd naar Huey P. Long, een van de meest spectaculaire Amerikaanse politici van de jaren dertig, die in 1935 door Franklin Roosevelt werd beschouwd als een gevaarlijke outsider voor het presidentschap.

Het verhaal wordt verteld door Jack Burden, de persoonlijk assistent van Stark. Stark debuteert als een weinig opvallende, tweederangs figuur en ontwikkelt zich dan tot een fantastische campaigner en een nietsontziende politicus, die gouverneur van de staat wordt en senator in Washington.

Stark is een idealist, maar ook een gewetenloze realist, die zijn doelen bereikt door corruptie, chantage en intimidatie. Net als Huey Long wordt Stark vermoord, niet vanwege politieke maar persoonlijke motieven.

Huey Long was gewetenloos, maar leverde wel wat hij had beloofd: nieuwe wegen, ziekenhuizen en scholen.Was hij een naar het fascisme neigende demagoog? Zeker! Was hij een uitzonderlijk effectieve politicus? Even zeker. Zo ook Stark in het boek. Jack Burden, een gesjeesde historicus die voor Stark belastend materiaal over zijn tegenstanders opzoekt, worstelt met die paradox. Hij vraagt zich af: kan een goede politicus ook een goed mens zijn?  Stark is in sommige opzichten een slecht mens, maar toch bewondert Burden hem en ziet hem als een vriend.

Tot zover de politiek. Penn Warren zei later niet over politiek te hebben willen schrijven, maar heeft dat toch gedaan, al zal hij All the King’s Men zelf meer hebben gezien als een verhandeling over de rol van ethischeoverwegingen in het historisch proces. De roman is altijd gelezen en gepresenteerd als een literair relaas over Huey Long. Toch valt goed vol te houden dat All the King’s Men in de allereerste plaats een liefdesgeschiedenis is.

Jack Burden is opgegroeid in een deftige buurt en is in zijn jeugd verliefd geworden op de dochter van de vorige gouverneur van de staat, Anne Stanton. De broer van Anne is zijn beste vriend, een ongemeen succesvolle arts. Ondanks aanvankelijke verliefdheid is de terughoudende en deftige Anne toch buiten Burdens bereik gebleven.

Ze krijgt een verhouding met Stark, gefascineerd door deze vitale, populistische proleet Burden vlucht naar Californië en blijft vervolgens psychisch alleen op de been door een merkwaardig soort nihilisme.

Kun je handelen zonder vuile handen te maken?

De broer van Anne, die directeur is geworden van een nieuw door Stark gebouwd ziekenhuis, schiet Stark dood als hij hoort dat zijn zuster eenrelatie met hem heeft. Hij wordt vervolgens onmiddellijk doodgeschoten door diens bewakers. Burden heeft intussen uitgevonden dat de deftige vader van de Stantons en zijn eigen vader zich net als Stark schuldig hebben gemaakt aan corruptie. Ze zijn allemaal wel keurig en deftig, maar uiteindelijk niet beter dan de politicus. Kun je handelen – in de politiek, in de wereld, in de geschiedenis – zonder vuile handen te maken? En waar liggen de grenzen?

Joanne Dru en John Ireland als Anne Stanton en Jack Burden in de verfilming uit 1949.

Glorieuze Cadillac

Ondanks al deze fascinerende thema’s zijn de lange, lyrische passages over de jeugdige verliefdheid van Burden op Anne Stanton de mooiste delen van de roman. Als Warren echt goed op gang komt, kun je je er als lezer geheel in verliezen. Het komt uiteindelijk goed tussen Anne en Jack Burden, maar dan is de prijs ruim betaald. Ook het nihilisme is een gemakzuchtige pose gebleken.

Tot slot zijn er nog kleine genoegens in deze enorme roman, waaronder de beschrijvingen van het vreselijke, warme en vochtige klimaat van de zuidelijke staten in de VS. Air-conditioning was er wel, maar zelden aanwezig. Net als in On the Road is er een fantastische auto, een glorieuze zwarte Cadillac, bestuurd door een stotteraar.

En ten slotte zijn er de zwarte Amerikanen, overal aanwezig als huispersoneel en voor alle andere zaken die de blanken niet aanstaan. Eigenlijk denk je daar pas aan als je het boek uit hebt, zo vanzelfsprekend wordt hun geruisloze aanwezigheid beschreven.