Dat het water van de Gerritsflesch zo schoon is, mag een wonder heten. Het ven heeft gediend als picknickplek, autowasserij en droppingzone voor vliegtuigtanks.

Uit Maarten! 2021-4. Bestel losse nummers hier of word abonnee!

In de jaren vijftig brachten wij een groot deel van de zomervakantie door in een huisje dat de Heikamp heette. Die naam was bijzonder passend, want het huisje lag te midden van grote heidevelden. De Heikamp lag aan de Gerritsfleschweg in een gehucht dat ook Gerritsflesch heette. Daar stonden in mijn herinnering vier huizen, inclusief de Heikamp. Het was onveranderlijk heerlijk rustig in die weidse verlatenheid.

Tegenover het huisje lag het imponerende hoofdgebouw van Radio Kootwijk, de zogenoemde kathedraal. Naast de kathedraal stonden twee 212 meter hoge masten, die vooral bij een flink onweer een spectaculaire aanblik boden vanwege de blikseminslag. Het zendstation was juist op die locatie gebouwd, omdat het waarschijnlijk de rustigste plek van Nederland was. Het zendstation en de omliggende terreinen waren niet toegankelijk.

Wie de Gerritsfleschweg afliep in westelijke richting en daar aan het eind niet rechts afsloeg, maar rechtdoor wandelde, zag al snel een idyllisch meertje, en dat was de Gerritsflesch. Dit ven – want zo noem je zo’n meertje – bevond zich op verboden terrein, dat aan de rand van het militaire oefenterrein De Harskamp was gelegen. De Gerritsflesch was al sedert 1929 verboden terrein, omdat Natuurmonumenten, de beheerder, vond dat de bezoekers te veel rommel maakten.

Het terrein was dan wel verboden, van handhaving van dat verbod was geen sprake. Er kwam in die jaren toch vrijwel niemand, behalve dan de familie Van Rossem. Op zoele zomeravonden gingen wij ons verkoelen aan en in het meertje, dat maximaal anderhalve meter diep was. Het was in mijn herinnering een paradijs op aarde. De attractie van de Gerritsflesch was voor een tienjarig jongetje des te groter omdat er in het terrein enkele omvangrijke bomvormige aluminium voorwerpen lagen. Ze waren leeg en lieten zich met enige moeite als bootje gebruiken.

Mijn familie beweerde dat het afwerpbare benzinetanks waren, die door Amerikaanse jagers – waarschijnlijk P51 Mustangs – werden gebruikt op de lange vluchten ter begeleiding van bommenwerpers op weg naar het hart van Duitsland. Op de terugweg werden ze dan gedropt. De Tweede Wereldoorlog was in die jaren altijd dichtbij.

Venwater werd gebruikt om schapen te wassen of bier te brouwen

Inzinking

Een ven kan gedefinieerd worden als een ondiepe plas op pleistocene zandgrond. Dergelijke vennen zijn zelden groter dan enkele hectares, maar er zijn uitzonderingen. De ontstaansgeschiedenis is gevarieerd. Soms zijn de vennen gevormd in een oud beek- of rivierdal. Soms simpelweg op een plek waar de zandige deklaag is weggewaaid. De reden dat daarin dan water blijft staan is dat er vlak onder de oppervlakte een keileemlaag of een oerlaag ligt. In het geval van de Gerritsflesch is het een oerlaag. Dat ‘oer’ is ijzerhoudend materiaal – vaak tot 50 procent – dat in het verleden op vrij grote schaal werd geëxploiteerd. Zo komen we ook aan de verklaring van de eigenaardige benaming ‘fles’. Die naam is een verbastering van het Franse flache, dat zoveel betekent als een ‘plaatselijke inzinking’. Andere verbasteringen zijn ‘vlaas’ of ‘flaas’.

Met de stille idylle van de Heikamp en de Gerritsflesch was het begin jaren zestig vrij plotseling afgelopen. Nederlanders kochten auto’s, en dat leidde daar in de schaduw van de kathedraal tot ronduit barbaarse toestanden. Mannen reden met hun kostbare blikken bezit het wandelpad naar de Gerritsflesch op en wasten hun auto dan in het kristalheldere water van het ven. Vanaf dat moment werd het verbod gelukkig al snel wel gehandhaafd.

Het water in de Gerritsflesch was van bijzondere kwaliteit: zo zuur dat er geen vissen in zaten, maar wel bijzonder schoon. Venwater werd graag gebruikt om schapen te wassen of om bier te brouwen. Het water in het ven stond vanwege die oerlaag niet in verbinding met het grondwater. De vulling van het ven was dus geheel afhankelijk van regenval.

De komst van de auto was ook in andere opzichten rampzalig voor ons vakantieparadijs. Er ontstond al snel een enorme camping, en niets oogt zo beroerd als een camping. Vrijwel alle campings lijken binnen de kortste keren op verwaarloosde vluchtelingenkampen. U zult zich nu wellicht kritisch afvragen hoe wij dan naar de Heikamp kwamen. Wij kwamen telkenjare per fiets uit Wageningen. Mijn grootmoeder, die de baas was op de Heikamp, kwam in een soort janplezier vanaf het station van Apeldoorn, volgeladen met grote kisten huishoudelijke artikelen.

Laat ik besluiten met goed nieuws. De reuzencamping met zwembad is opgeruimd. De provincie Gelderland wil de toeristische druk op de centrale Veluwe beperken. Een verdienstelijk streven. Dat neemt natuurlijk niet weg dat het paradijs van mijn jeugd definitief is verdwenen. Zo gaat het onveranderlijk met alle paradijzen van de jeugd!

29

Zoveel inwoners telt het gehucht Gerritsflesch. De meesten dragen de achternaam Bos en bijna allemaal zijn ze familie.

350

Dat is het geschatte aantal vennen en poeltjes dat te vinden is op de Veluwe. Sommige van deze meertjes dragen opmerkelijke namen, zoals Moordgat en IJzeren Man.

2002

In dat jaar verdween de laatste camping uit Gerritsflesch, toen Staatsbosbeheer besloot het beschermde natuurgebied in ere te herstellen.