‘Een dronkenschap van een ogenblik,’ zo omschreef de grote historicus Johan Huizinga de historische sensatie: het kortstondige gevoel het verleden te ondergaan. De ware historische sensatie komt onverwacht, maar voor wie hem toch wil uitlokken, geeft Maarten de volgende adviezen.

Wel doen:

Over het rode koord stappen

Jaren geleden bracht ik een bezoek aan Cecilienhof, waar de Conferentie van Potsdam heeft plaatsgevonden. Stalin, Churchill en Truman overlegden daar in 1945 over de toekomst van Duitsland en de rest van Europa. We werden rondgeleid door een Duitse gids, een vrij serieus type, maar nadat hij de stoel van Stalin had aangewezen, moest hij even naar de wc of zo. Dus ik dacht: dit is mijn kans. Onder licht protest van mijn medereizigers stapte ik over het rode koord en ging ik op Stalins stoel zitten. Maar op het moment dat ik mijn gewicht neerliet, begreep ik al dat de stoel een enorm wrak was. Dus ik schoot als een raket weer omhoog. Ik denk dat als ik daadwerkelijk was gaan zitten, die hele stoel in stukken uit elkaar was gevallen. Maar je kunt dus zeggen dat ik met mijn achterwerk toch heel even het pluche van de stoel van Stalin heb aangeraakt.

Even voelen

In de tuin van Kasteel Amerongen staat een van de oudste eikenbomen van Nederland, geplant in 1680, toen het huidige kasteel werd gebouwd. Die boom staat er al 335 jaar; dat maakt indruk op mij. Het klinkt een beetje prinses Irene-achtig, maar ik kan het dan niet laten om even mijn hand op zo’n boom te leggen.

In voetsporen treden

Een van mijn merkwaardigste historische sensaties ooit kwam op toen ik tijdens een nachtelijke televisieuitzending Heinrich Himmler zag rondrijden in een open zwarte Mercedes. Hij reed door een laan met veel bomen die me heel bekend voorkwam, maar die ik even niet kon plaatsen. Pas na anderhalve minuut had ik door dat ik naar de Maliebaan zat te kijken, de straat waar ik bijna elke avond doorheen loop. Vanaf die tijd denk ik tijdens mijn avondwandeling altijd even aan Himmler; vooral als ik langs nummer 35 loop, waar de NSB haar hoofdkantoor had. Daar liggen op de stoep nog steeds de kleine klinkers die er in 1943 ook al lagen, toen Mussert daar Himmler begroette. Aan de voorgevel zit een balkonnetje, waarvandaan Mussert graag menigtes toesprak. Toen ik ook ooit voor een tv-programma in het pand was, kon ik het niet laten daar zelf een redevoerinkje te houden. Tot mijn ontzetting fietste er toen een kennis voorbij. Die was zo stomverbaasd om mij daar te zien dat hij van zijn fiets stapte en enige tijd heeft staan luisteren. Verder had ik overigens geen publiek.

De wallen op

In tal van Europese steden zijn resten te vinden die er nog hetzelfde uitzien als vijfhonderd jaar geleden. Ga daar vooral heen, of naar een kasteel. Bijna alles wat je daar ziet, is ingrijpend gerestaureerd, want anders flikkert het binnen een eeuw in elkaar. Maar toch voel je ter plekke dat de geschiedenis je omringt.

Plassen

In een keurig burgermanshuisje in Dixon, Illinois, heeft Ronald Reagan een deelvan zijn jeugd doorgebracht. Toen ik daar was, moest ik dringend naar de wc. Uitgesloten, zeiden de twee oudere dames die het huis beheerden. Het was de privé-wc van de familie Reagan. Dus toen heb ik medegedeeld dat ik het dan in de tuin zou doen, of in de voorkamer. Daar schrokken ze zo van dat ik alsnog mijn zin kreeg. Aldus heb ik op de wc van de familie Reagan gezeten – een ware historische sensatie.

Opa vragen

Ik kon het goed vinden met mijn grootvaders en ze zijn beiden heel oud geworden. Ik heb dus veel met hen kunnen praten. Dan werd meteen duidelijk dat ze uit een totaal andere tijd stamden en alles heel anders beleefden. Een mooie manier om de verschillen tussen je eigen tijd en het verleden te voelen. Het is natuurlijk wel jammer dat je elkaar daardoor niet echt begrijpt. Dat zal wel voor alle grootouders en kleinkinderen gelden. Dat zie ik ook bij mijn kleinzoon. Die is dol op voetbal, dus dat belooft wat.

Niet doen:

Concentratiekampen bezoeken

Ravensbrück, Sachsenhausen en alle andere voormalige kampen die ik heb gezien, liggen er keurig verzorgd bij. De barakken zijn voor 90 procent verdwenen. Er staat een mooi monument, het gras is fraai geknipt en geschoren, en de wegen zijn aangeharkt. Kortom, die plaatsen staan zo ver af van de ellendige werkelijkheid zoals die tijdens de oorlog moet zijn geweest dat het onmogelijk is in je hoofd de sprong te maken naar het verleden. Een bezoek kan leerzaam zijn, maar het is vrijwel onmogelijk in zo’n keurige omgeving een historische sensatie te beleven.

Steentijdje spelen

Voor RTV Utrecht heb ik ooit in een neolithische boerderij een kop groentesoep gegeten, naar verondersteld neolithisch recept. Het was heel lekkere soep, daar niet van, maar ik was blij dat ik zelf niet in dat huis hoefde te leven. Rond dat kleine open vuurtje dacht ik: we doen nu even fijn neolithisch, maar veel stelt het niet voor. En gelukkig leef ik nu.

Historische films kijken

Die vind ik over het algemeen de grootst mogelijke onzin. Soms zijn er Amerikanen met flink wat geld die de boel aardig weten te reconstrueren. Denk aan Gladiator, waarin ze een kleine arena hebben nagemaakt – inclusief de dekzeilen die de Romeinen in de zomer gebruikten om koel te blijven. Maar een historische sensatie? Nee. Het blijft toch altijd een beetje Michelle Pfeiffer met een pruik op.

Naspelen

In een zomer hebben duizenden mannen ooit eens de Slag bij Waterloo nagedaan, maar dan zonder kogels. Het idee dat je daar rondholt met wat losse flodders… Een beetje kinderachtig, laat ik het daarop houden.

Reis nu ook met Nederlands bekendste historicus langs eeuwenoude kerken, kastelen, waterwegen en natuurgebieden. Maarten van Rossem neemt u mee naar het oudste Romeinse castellum van ons land; duikt in de geschiedenis van Radio Kootwijk; volgt de idyllische Minstroom dwars door Utrecht; en vertelt over het gevoel van bevrijding dat hem overvalt op de veerboot naar Texel. Ga in het nieuwe boek: Openluchtmuseum Nederland samen met Maarten op ontdekkingstocht langs het nationale erfgoed.