Een zwak politiek bestel, vriendjespolitiek en economische malaise: bijna een halve eeuw na de onafhankelijkheid staat Suriname er niet best voor. Toch geeft bestuurskundige Bharti Girjasing de hoop niet op. ‘De nieuwe generatie komt op voor democratische rechten.’

Uit Maarten! 2024-2. Bestel losse nummers hier of word abonnee

Bijna vijftig jaar na de onafhankelijkheid staat Suriname er niet florissant voor. De bevolking zucht onder de economische crisis, president Chan Santokhi van de Vooruitstrevende Hervormings Partij (VHP) beloofde bij zijn aanstelling in 2020 alles anders te doen, maar heeft te maken met een lege schatkist, torenhoge staatsschulden, demonstraties en beschuldigingen van vriendjespolitiek.

Toch zijn er ook lichtpunten: eind vorig jaar werd voormalig dictator en president Desi Bouterse definitief veroordeeld voor zijn rol in de Decembermoorden van 1982, al is hij nog steeds op de vlucht. En de afgelopen jaren werden in Suriname verschillende grote olievondsten gedaan, waardoor het land een stuk welvarender zou kunnen worden.

Wordt Suriname door de olievondsten het nieuwe Dubai?

Bestuurskundige Bharti Girjasing deed onderzoek naar de ontwikkeling van de Surinaamse democratie tussen 1975 en 2020. Het afgelopen najaar promoveerde ze daarop aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Het was niet makkelijk om onderzoek te doen in Suriname vanwege de geringe omvang van de gemeenschap en de sterke ons-kent-ons-cultuur, vertelt Girjasing. ‘De eerste vraag die je krijgt, is wat je achternaam is en wie je ouders zijn. Voor mij is het een voordeel dat mijn ouders, die in Suriname wonen, nooit lid van een politieke partij zijn geweest of überhaupt een politiek kamp gekozen hebben. Maar omdat twee ooms van mij politieke functies voor de VHP hebben vervuld, werd ik door sommige mensen die ik voor mijn onderzoek heb gesproken automatisch in dat hokje geplaatst. Vanaf het begin heb ik aangegeven dat ik zelf geen politieke kleur heb, daarom heb ik toch open gesprekken kunnen voeren en mijn onderzoek zo objectief mogelijk kunnen uitvoeren.’

Surinamers vieren de onafhankelijkheid van hun land, 25 november 1975.

Hoe waren de beginjaren van de Surinaamse democratie?

De grondwet was met stoom en kokend water tot stand gekomen door de haast die het Nederlandse kabinet-Den Uyl en de Surinaamse regering van Henck Arron (Nationale Partij Suriname, NS) hadden. Ze namen onvoldoende tijd om er expertise bij te betrekken en een consultatieronde te doorlopen. Ook werd niet gestemd over de toenmalige grondwet. Bovendien was die grondwet sterk gebaseerd op de Nederlandse, en niet afgestemd op een jonge republiek als Suriname. Zo was niet expliciet opgenomen dat de president verantwoording schuldig was aan het parlement. Ook ontbrak er een vertrouwensregel, waardoor twee derde van het parlement wel genoeg was om een president te verkiezen, maar niet voldeed om een president af te zetten.’

Tussen 1980 en 1987 was Suriname een militaire dictatuur onder Bouterse. Wat betekende dat?

‘Er was geen vrijheid van meningsuiting en openbare ambten waren niet verkiesbaar, want er werden geen verkiezingen uitgeschreven. Wel werden er volkscomités opgericht, die de oren en ogen van de militaire machthebbers waren. Dat zorgde voor angst, want ook je buurman kon in een van die comités zitten. Maar naast achterdocht plantten die volkscomités ook een zaadje voor participatie, het idee dat met machthebbers gesproken kan worden. Deze vorm van participatie werd na de militaire dictatuur vastgelegd in de grondwet. Na 1987 maakte de scheiding der machten haar rentree, en namen de vrijheid van meningsuiting en vergadering toe. Dat kwam vooral doordat tijdens de militaire coup het belang van vrijheid duidelijk werd.’

Hoe verliepen de jaren daarna?

‘Er was nog veel onzekerheid en angst, voornamelijk in het oosten van het land woedde tot in 1992 een burgeroorlog. Op 24 december 1990 vond de zogeheten Kerst- of Telefooncoup plaats, waarbij de regering van president Ramsewak Shankar van de VHP het veld moest ruimen en plaatsmaakte voor weer een militair regime, ditmaal geleid door president Ivan Graanoogst, die was aangewezen door Bouterse. Daaraan kwam in mei 1991 een eind met de eerste regering van Ronald Venetiaan van de NPS. Venetiaan wist het Surinaamse leger via een grondwetswijziging wat meer buitenspel te zetten, dat was voor de democratie een belangrijke gebeurtenis.’

Tussen 2010 en 2020 kwam Bouterse weer aan de macht, ditmaal met zijn Nationale Democratische Partij (NDP) en als president.

‘Hij was toen democratisch gekozen en hield zich redelijk aan de grondwet. Kenmerkend voor zijn regering was dat hij eigen commissies oprichtte onder directe leiding van zijn kabinet. Dat waren commissies op thema’s als onderwijs, gezondheidszorg, economische zaken en natuurlijke hulpbronnen – onderwerpen die eigenlijk onder de verantwoordelijkheid van de betreffende ministers vielen. De macht van de ministers van oppositiepartijen werd verkleind en Bouterse bepaalde op detailniveau hoe de lijnen werden uitgezet. Overigens waren er onder eerdere presidenten ook zaken die de democratie geweld aandeden. Zo probeerden ze de media te beïnvloeden en hielden ze informatie achter voor het parlement.’

De Nationale Militaire Raad van Desi Bouterse (derde van rechts), vlak na de staatsgreep, 15 augustus 1980.

Het duurde lang voordat het rechtsproces tegen Bouterse en de andere betrokkenen bij de Decembermoorden op gang kwam. Pas eind vorig jaar werd hij definitief veroordeeld tot twintig jaar cel. Eerdere wetgeving maakte dat onmogelijk.

‘Dat de rechtsgang uiteindelijk heeft plaatsgevonden en recentelijk is voltooid, is een grote overwinning voor de Surinaamse democratie.’

Hoe staat de Surinaamse democratie er nu voor?

‘Mede door de sociale media is er een nieuwe generatie opgestaan die veel assertiever is en opkomt voor de democratische rechten. Dat zag je bijvoorbeeld tijdens de laatste verkiezingen, in 2020, toen veel jongeren erop stonden dat de stemmentelling zo transparant mogelijk zou verlopen. Ze trokken massaal naar het hoofdstembureau om daar de gang van zaken te controleren. Anderen ijverden voor een nieuw kiesstelsel, en dat komt er nu ook. Zolang jonge, assertieve mensen hun ideeën maar doorzetten, kan het met de Surinaamse democratie de goede kant op gaan.

‘Om de democratie op orde te krijgen, moet het goed zitten met de economie’

Tegelijkertijd houden mensen zich in een slechte economische situatie zoals in Suriname niet bezig met de vrijheid van meningsuiting, democratische participatie, vrije pers en dergelijke, maar met brood op de plank. Dat is een belemmering voor de verdere ontwikkeling van de Surinaamse democratie. Wil je de democratie daadwerkelijk op orde krijgen, dan moet het eerst goed zitten met de economie.’

Wat kunnen de recente olievondsten in Suriname betekenen?

‘Vroegere regeringsleden hebben gezegd dat Suriname het nieuwe Dubai zal worden. Dan schep je hoge verwachtingen. De olievondsten kunnen goed uitpakken voor de hele gemeenschap, maar dan moet dat wel goed gemanaged worden. Daarvoor moet in ieder geval de staatsinrichting op orde zijn en moet de wijdverbreide vriendjespolitiek van tafel. Laat het staatsoliebedrijf echt een bedrijf zijn en voorkom dat er na elke verkiezing vrienden en familieleden van de winnaar op belangrijke posten terechtkomen. Kwaliteit, capaciteiten en ervaring zouden moeten voorgaan.’

Wat zijn uw voornaamste aanbevelingen om de Surinaamse democratie te versterken?

‘Bied goed onderwijs aan, vooral maatschappijleer. Dat moet vanaf de basisschool een verplicht onderdeel van het lesprogramma worden, zodat elke Surinamer weet wat zijn of haar rechten en plichten zijn. Het moet duidelijk zijn dat de Surinamers aan de macht zijn, niet de president of de regering. Ook parlementsleden moeten ervan doordrongen raken dat zij niet zomaar een verlengstuk zijn van de partijen die in de regering zitten. En de instituten moeten verder worden versterkt. In Suriname zijn er bijvoorbeeld wel een Rekenkamer, een Constitutioneel Hof en een Staatsraad, maar die zijn nog niet stevig gepositioneerd en niet volledig onafhankelijk.’

Demonstratie tegen Bouterse. Paramaribo, 6 april 2017.

Suriname gaat bij de verkiezingen van een districtenstelsel over op een evenredig systeem, waarin elke stem evenveel waard is. Hoe kijkt u daarnaar?

‘Dat is ook een van mijn aanbevelingen, dus dat vind ik een goede ontwikkeling. Tot nu toe was het zo dat je voor een zetel vanuit Paramaribo duizenden stemmen nodig had, maar voor een zetel vanuit een dunbevolkt district slechts enkele honderden. Maar die zetels waren in het parlement wel evenveel waard. Partijen als de Algemene Bevrijdings- en Ontwikkelingspartij van vicepresident Ronnie Brunswijk konden hiervan profiteren, aangezien het gros van hun zetels uit dunbevolkte districten kwamen.’

Waar draaien de verkiezingen van 2025 om?

‘Om de economie. Surinamers willen dat iedereen profiteert van de recente olievondsten, op alle niveaus. Democratisering zal geen voornaam thema zijn in de campagne en dat is in Suriname eigenlijk nooit anders geweest. Bouterse is pas een jaar of vier weg als president. Bij zijn aftreden liet hij een slecht draaiende economie achter en het is voor de huidige regering van president Santokhi niet makkelijk het economische tij te keren. Bezuinigingen en nieuwe belastingmaatregelen kunnen op weinig populariteit rekenen. Over Santokhi wordt door veel groepen in Suriname geklaagd, niet alleen omdat het economisch niet goed gaat, maar ook vanwege vriendjespolitiek. Zo zijn de statuten van het staatsoliebedrijf aangepast om onder anderen de echtgenote van de president toe te laten tot de Raad van Commissarissen en werd de broer van vicepresident Brunswijk president-commissaris van de NV Energiebedrijven Suriname. Het is dus de vraag of Santokhi nog langer de kans krijgt.

Voor de NDP is het gemis van Bouterse waarschijnlijk groot. Veel Surinamers stemden toch op de man en niet per se op de partij. Maar met Jenny Geerlings-Simons, de voormalige parlementsvoorzitter, heeft de partij een andere sterke kracht in haar midden. Alleen al vanwege het feit dat ze een vrouw is, een sterke vrouw bovendien, denk ik dat Simons veel stemmen zou kunnen trekken.’

Bharti Girjasing (1989) woonde van haar achtste tot haar achttiende in Suriname en promoveerde in 2023 aan de Erasmus Universiteit Rotterdam op een onderzoek naar de ontwikkeling van de Surinaamse democratie tussen 1975 en 2020. Ze was buitenpromovendus en heeft daarnaast een carrière opgebouwd in het Nederlandse publieke bestuur, waar ze werkt als hoofd Staatsschuld- en Schatkistbeheer bij het Agentschap van de Generale Thesaurie van het ministerie van Financiën.

Bharti Girjasing. Foto door: Guus Schoonewille.