Op woensdag 29 oktober worden er nieuwe verkiezingen gehouden vanwege de val van het kabinet-Schoof. De ervaring leert ondertussen dat na die verkiezingen zeker nog een klein halfjaar heen zal gaan met een moeizame formatie. Laat ik die ongelukkige ervaring, die u waarschijnlijk alweer grotendeels bent vergeten, nog eens helder samenvatten.

Uit Maarten! 2025-3. Bestel losse nummers hier of word abonnee

Na de verkiezingen van 2017 duurde de formatie liefst 225 dagen. Dat was de langste formatie tot dan toe. Het kabinet-Rutte III vroeg ontslag op 15 januari 2021. Op 17 maart 2021 waren er verkiezingen en het kabinet-Rutte IV werd beëdigd op 10 januari 2022. Na een formatie van nota bene 299 dagen, terwijl het kabinet in dezelfde samenstelling terugkwam.

De indruk bestond toen dat het zo ellenlang duurde omdat Rutte moest worden opgekalefaterd na de pijnlijke parlementaire behandeling van de gespreksnotities van de stukgelopen verkenning waarmee de formatie was begonnen. Uit die notities werd duidelijk dat Rutte de naam van Omtzigt (‘functie elders’) wel degelijk had genoemd, terwijl hij dat eerder had ontkend tegenover de Kamer. Rutte beweerde het zich niet goed te hebben herinnerd. Wilders diende vervolgens een motie van wantrouwen in, die het net niet haalde. Toen dienden de coalitiepartners D66 en CDA een motie van afkeuring in, die een ruime meerderheid haalde. Rutte beloofde beterschap!

In een behoorlijk functionerende parlementaire democratie had Rutte vanzelfsprekend moeten aftreden. Rutte is, beschadigd en wel, veel te lang blijven zitten. Een minder versleten leider van de VVD had mijns inziens veel goed kunnen doen en vooral wellicht ernstige fouten kunnen vermijden. De eindeloze formatie van Rutte IV leverde een kabinet op dat er maar net anderhalf jaar heeft gezeten. Rutte IV bood zijn ontslag aan op 7 juli 2023. De verkiezingen die de PVV de grootste partij maakten, werden gehouden op 22 november van dat jaar. Het kabinet-Schoof trad aan op 2 juli 2024. Weer praktisch een heel jaar vermorst.

Als we alleen de zuivere formatiedagen tellen, is er sinds 2017 meer dan twee jaar geformeerd. Het lijkt mij dat al dit nodeloze tijdverlies de politieke elite mag worden aangerekend. In het bijzonder de dominante partij in deze jaren, de VVD, geleid door wonderboy Rutte. Nadat Rutte was vertrokken heeft de nieuwe leiding van de VVD vervolgens Wilders te paard geholpen. Een liberale partij had die fout niet gemaakt.