De manier waarop Australië asielzoekers terugstuurt is de natte droom van rechtse populisten. Maar wie goed kijkt, ziet dat de methode mensenrechten schendt, en ook nog eens astronomisch duur is. Ook is de geografie van Europa ongeschikt voor het Australische model.

Uit Maarten! 2025-1. Bestel losse nummers hier of word abonnee

De eerste internationale reis van minister van Asiel en Migratie Marjolein Faber leidde onverwacht tot grote hilariteit in politiek Den Haag. Na terugkeer uit Denemarken was de kersverse bewindspersoon verheugd over waarschuwingsborden met de tekst ‘Hier wordt gewerkt aan uw terugkeer’, die ze meende te hebben gezien bij de poort van een detentiecentrum. Dat wilde zij ook! ‘Die bestaan alleen in haar hoofd,’ klonk het echter in haar omgeving en hoongelach viel de minister ten deel.

Maar wellicht kan Faber op het vliegtuig naar Australië stappen. Want daar staan die waarschuwingsborden wel. Of nou ja, de Australian Border Force heeft een YouTube-kanaal met filmpjes waarin een strenge militair bij beelden van door gewapende grenswachten weggevoerde bootvluchtelingen bast dat ‘no one who travels illegaly by boat will settle here’. Dreigende muziek versterkt het dramatisch effect. De punchline? ‘You have zero chance of illegal migration.’ De filmpjes zijn steevast nagesynchroniseerd in de talen die in Afghanistan, Bangladesh, Indonesië, Myanmar, Soedan, Sri Lanka en Vietnam worden gesproken, en ze worden ook actief verspreid in die landen.

Australië heeft al decennia het strengste asielbeleid ooit. Of zoals de Australische regering het zelf op overheidsaffiches zegt: ‘The toughest border protection measures ever’. Wat in de media bekendstaat als ‘het Australische model’ is de natte droom van rechtse populisten in heel Europa. De in rechtse kringen bejubelde wiskundige en cultureel antropoloog Jan van de Beek ziet het als dé manier om de ‘asielcrisis’ te bestrijden. Niet voor niets zegt minister Faber zijn boek Migratiemagneet Nederland ‘altijd bij zich’ te dragen, ook al opereert Van de Beek – in de woorden van NRC – ‘aan de periferie van de wetenschap’. Ook Telegraaf-columnist Wierd Duk is fan.

Maar wat doen de Australiërs eigenlijk? En – belangrijker nog – behoort het voor Nederland daadwerkelijk tot de mogelijkheden, of moet het toch naar het rijk der fabelen worden verwezen?

De Youtube-pagina van de Australian Border Force staat vol met filmpjes die asielzoekers
moeten ontmoedigen de oversteek te wagen.

Nul kans

Australië is van oudsher een land van migranten, bijna een op de twee Australiërs heeft een ouder die in het buitenland geboren is. Sinds de Tweede Wereldoorlog heeft het land naar eigen zeggen bijna 950.000 vluchtelingen opgevangen. Uit recente opiniepeilingen blijkt echter dat een meerderheid van de bevolking vindt dat de instroom van nieuwe mensen tegenwoordig te hoog ligt. Het omslagpunt in het denken over migratie ligt rond de millenniumwisseling.

Australië is niet via land te bereiken voor asielzoekers. Wie probeert het land binnen te komen om asiel aan te vragen, komt meestal per boot. Tot het einde van de Koude Oorlog gebeurde dat slechts sporadisch. In de jaren ’90 waren er een paar honderd asielzoekers per jaar, maar dat was genoeg om wetgeving te introduceren die gebiedt dat ‘alle niet-staats burgers die zich zonder geldig visum in Australië bevinden in detentie worden geplaatst’.

Desondanks steeg het aantal mensen dat per boot illegaal Australië wist te bereiken rond de millenniumwisseling sterk. Toen de teller de 5516 mensen aantikte, introduceerde de conservatieve regering van premier John Howard mét steun van de linkse oppositie in 2001 de zogeheten ‘Pacific Solution’.

De Australische marine ging patrouilleren en iedereen die zonder visum op een verdacht vaartuig werd aangetroffen werd direct overgevlogen naar offshore detentiecentra in het piepkleine eilandstaatje Nauru of op Manus-eiland in Papoea-Nieuw- Guinea. Daar werden bootvluchtelingen voor onbepaalde tijd, vaak vele jaren, opgesloten in afwachting van hun terugkeer naar het land dat ze waren ontvlucht. De asielopvang werd simpelweg uitbesteed. Nauru en Papoea-Nieuw-Guinea knapten het vuile werk op in ruil voor ruimhartige Australische ontwikkelingshulp. De omstandigheden in de detentiecentratentenkampen op tropische eilanden waren zo ‘sober’ dat zelfs minister Faber zich achter de oren zou krabben.

Asielzoekers in een kamp op het eiland Manus, 21 maart 2014.

De brute methode sorteerde direct effect. In 2002 wist slechts één illegale migrant Australië te bereiken en ook in de daaropvolgende jaren bleef het aantal asielzoekers laag. De Australische regering oogstte wel een storm van kritiek van Amnesty International en andere mensenrechtenorganisaties.

Ook oppositieleider Julia Gillard van de Labor Party was fel tegen de kampen op de eilanden en noemde ze ‘principieel fout’. Toen Gillard in 2007 aan de macht kwam, werden de deportaties dan ook gestopt. Maar omdat vervolgens het aantal bootvluchtelingen voor Australische begrippen explosief steeg naar meer dan 20.000 in 2013, zag premier Gillard geen andere mogelijkheid dan de detentiecentra weer te openen.

In 2002 wist slechts één illegale migrant Australië te bereiken

Haar conservatieve opvolger Kevin Rudd deed er nog een schepje bovenop: onder de noemer ‘Zero Chance’ is het sinds 2013 zo dat bootvluchtelingen die in de detentiecentra terechtkomen per definitie nooit kans maken op een Australische verblijfsvergunning. Ze kunnen alleen asiel krijgen op Nauru of in Papoea-Nieuw-Guinea.

Het aantal bootvluchtelingen daalde drastisch. Vandaag de dag is het detentiecentrum op Manus Island gesloten en verblijft op Nauru nog slechts een twintigtal gedeporteerde asielzoekers. Gelukkig maar, want Nauru is een eiland half zo groot als Schiermonnikoog, met 9.000 inwoners, dat volledig afhankelijk is van import en een torenhoge werkloosheid kent.

Pushbacks

Is Zero Chance dus een succes? Niet helemaal. Het is niet zo dat er vanuit Indonesië – het gebruikelijke vertrekpunt – geen bootjes meer uitvaren naar Fort Australië. Maar die komen daar vooral niet meer aan omdat de Australian Border Force ze resoluut terugstuurt. In sommige gevallen werden vluchtelingen van wrakke scheepjes geplukt en op tweedehands oranje reddingsboten terug naar Indonesië geduwd. Hoewel de Australische regering alle cijfers angstvallig geheimhoudt, zijn het toch echt deze omstreden ‘pushbacks’ die het Australische model zo effectief maken. Australië betaalt hier wel een hoge prijs voor.

In de eerste plaats moreel, want vluchtelingenorganisatie UNHCR heeft de wijze waarop mannen, vrouwen én kinderen in de detentiecentra worden behandeld veroordeeld als ‘marteling’. Maar ook de financiële kosten zijn met jaarlijks ongeveer 1 miljard Australische dollar (600 miljoen euro) hoog. Daarvan gaat de helft naar de opvang van de gedeporteerden op Nauru, zo’n 22 miljoen dollar per persoon. En dat is nog los van de compensatie die de Australische regering moest betalen naar aanleiding van verloren rechtszaken.

Vluchtelingen werden op tweedehands bootjes teruggeduwd

Overigens laat Australië al decennialang jaarlijks 20.000 vluchtelingen toe die vooraf in vluchtelingenkampen over de hele wereld een verblijfsvergunning hebben aangevraagd. De illegale migratie waar internationaal zoveel aandacht naar uitgaat, valt compleet in het niet bij dit getal. Laat staan wanneer je de illegale migratie gaat vergelijken met de totale migratie naar Australië. Die piekte in het jaar 2023 op netto 510.000 migranten (op een populatie van 25 miljoen inwoners). De Australiërs zijn dan ook ontevreden over hun door conservatieve politici wereldwijd geprezen migratiesysteem. Volgens premier Anthony Albanese – zelf overigens kind van een Italiaanse vader en een Ierse moeder – is het systeem ‘kapot’.

Dat betekent niet dat de detentiecentra en de pushbacks worden afgeschaft. Nee, de Australische regering pakt nu de arbeids-en studiemigratie aan. Die worden gezien als het lek in het systeem en eind 2023 presenteerde Albanese een tienjarenplan om het te dichten. Het aantal internationale studenten, vooral uit Azië, is de pan uitgerezen. Met strenge taaleisen en barrières voor het verlengen van een studievisum wil de regering ‘de lat hoger leggen’ en ‘vermijden dat iets tijdelijks uitloopt op een permanent verblijf ’.

Voor arbeidsmigratie is er een nieuw visumsysteem, waarin opleiding en vaardigheden de hoofdrol spelen. Of anders gezegd: alleen hoogopgeleide migranten of arbeidskrachten die kunnen worden ingezet in sectoren met een arbeidstekort zijn welkom. Want net als veel landen kampt Australië met vergrijzing en tekorten op de arbeidsmarkt. Maar met strenge selectie aan de poort moet de netto migratie eind dit jaar weer terug zijn op het niveau van voor de coronacrisis: zo’n 250.000 nieuwe inwoners per jaar.

Overheidsposters maken duidelijk dat vluchtelingen geen
kans hebben in Australië.

Kostenplaatje

Maar is het Australische model nu ook iets voor Nederland? Daarvoor moeten we kijken naar het grotere Europese plaatje, want Nederland is nu eenmaal lid van de Europese Unie en dus ook gebonden aan Europese afspraken.

Dan valt één ding meteen op. De situatie in Australië is totaal onvergelijkbaar met die in Europa. Australië is, anders dan Europa, alleen over zee te bereiken en de afstanden die bootjes moeten afleggen om er te komen zijn vele malen groter. Er zijn simpelweg veel meer mogelijkheden om Europa te bereiken. bereiken.

Er zijn talloze routes over zee, van de Azoren tot de Griekse eilanden, en anders kun je ook altijd nog over land, waar ongure sujetten als de Belarussische dictator Aleksandr Loekasjenko graag een handje helpen. Mede daardoor is het aantal asielaanvragen in Europa véél hoger. De EU ontving alleen al in 2023 1,14 miljoen asielaanvragen, terwijl op het absolute hoogtepunt in 2013 maar iets meer dan 20.000 bootvluchtelingen Australië wisten te bereiken. Dat is dus minder dan 2 procent van het aantal aanvragen waarmee de EU wordt geconfronteerd.

Om het Australisch model toe te passen, moet de EU dus op zoek naar partnerlanden die bereid zijn om meer dan een miljoen vluchtelingen op te vangen. Jaarlijks. Daarbij is het belangrijk om te weten dat Nauru en Papoea-Nieuw-Guinea op economisch en politiek vlak volkomen afhankelijk zijn van grote buur Australië. Dat is een heel andere relatie dan Europa heeft met de landen in (Noord-)Afrika die de EU ziet als partners in de aanpak van illegale migratie.

Het Australische model – inclusief pushbacks – is bovendien in strijd met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie. Natuurlijk, de PVV zal zeggen dat we die kunnen aanpassen of – nog radicaler – eruit kunnen stappen. Maar die verdragen hebben betrekking op veel meer dan migratie alleen. En de Europese Unie zou als zelfbenoemd voorvechter van de mensenrechten internationaal natuurlijk een pleefiguur slaan.

Tot slot is er nog het kostenplaatje. Het is zeer de vraag of Faber en consorten bereid zijn om de dikke rekening die de Australiërs jaarlijks gepresenteerd krijgen voor hun strenge migratiebeleid neer te leggen bij de Europese kiezers. Wanneer de Europese Unie hetzelfde bedrag per asielzoeker zou betalen aan partnerlanden, dan komt dat à la Van de Beek op een bierviltje uitgerekend uit op een duizelingwekkend totaalbedrag van een slordige 15 biljoen euro. Per jaar. Met dat geld kun je ook een hele hoop andere leuke dingen doen.

Activisten protesteren bij een hotel in Melbourne waar vluchtelingen worden vastgehouden, 2 januari 2022.

Smeerolie

En nu we het toch over geld hebben: de Europese economie zit te springen om arbeidskrachten. Zij zijn de smeerolie van welvarende economieën en vervullen vaak essentiële banen. In tegenstelling tot wat Faber en haar baas ons vertellen, geldt voor de meeste migranten dat er wel degelijk een baan op hen wacht.

En in tegenspraak met de Australische selectie aan de poort is de grootste vraag niet naar hoogopgeleide arbeidskrachten, maar juist naar lager opgeleide arbeidsmigranten. Dat kan Faber navragen bij haar BBB-collega Wiersma.

Uit serieus wetenschappelijk onderzoek blijkt dat de belangrijkste reden waarom mensen vanuit Indonesië of Noord-Afrika op de boot stappen niet ongelijkheid of armoede is, maar de vraag naar arbeid op de andere oever. Het op rechts alomtegenwoordige stereotiepe beeld van wanhopige ‘gelukszoekers’ op weg naar het land van melk en honing is niet representatief voor de meeste migranten. Die laten huis en haard vaak alleen in de steek omdat ze weten dat er concrete mogelijkheden wachten om er qua werk of studie op vooruit te gaan. Anders blijven mensen liever thuis: 97 procent van de wereldbevolking migreert niet en blijft in het geboorteland.

Maar goed, dat is een ingewikkelde boodschap voor een breed publiek. Zeker als dat al jarenlang exact het tegenovergestelde te horen krijgt. Het is makkelijker om te zeggen dat mensen een ‘asielcrisis ervaren’ en die dan ook nog eens te gebruiken om alle andere structurele problemen te verklaren. Het is makkelijker om stoere taal te bezigen en overal te roepen dat je het strengste asielbeleid ooit hebt. Australië is het stoerste jongetje van de klas. Al jaren. Daarom zullen we nog vaak over het Australisch model blijven horen. Ook al is de werkelijkheid veel minder stoer. En stiekem ook helemaal niet zo simpel.