Een bikkelhard voorhoofd versplintert een solide ijsblok. Gestaalde knokkels strippen met imposante slagen de bast van een stoere eik. Wat nu? Heeft onze krijgsmacht ten langen leste gekozen voor wervingsfilmpjes die vooral Kamp van Koningsbrugge-achtige branie promoten? Niet echt. De imponerende scènes komen uit Noord- Koreaanse propagandavideo’s. Deze begonnen vooral te circuleren toen Briljante Kameraad en Onovertroffen Leider Kim Jong-un besloot zijn soldaten richting het Oekraïense front te zenden.

Openingsbeeld: Noord-Koreaanse soldaten marcheren langs het Mansudae monument in Pyongyang, Noord-Korea, 1 mei 2019. Credit: Oleg Znamenskiy / Shutterstock.com

Uit Maarten! 2025-1. Bestel losse edities of word abonnee

De beelden vonden gretig aftrek in het Westen. Afgetrainde kungfu-fighters die met soepele bewegingen tegenstanders omkegelen. Dat trekt de aandacht. De beelden deden denken aan de actiespeelfilm Olympus has fallen uit 2013: daarin bestormen Noord-Koreaanse commando’s het Witte Huis en gijzelen de president om het vertrek van Amerikaanse troepen uit het Koreaanse schiereiland af te dwingen. Terloops pogen de snode Noord-Koreanen de Verenigde Staten in een radioactieve woestenij te veranderen. Ik heb het filmscenario nooit geloofwaardig gevonden, maar dat kan aan mij liggen.

Hoe dan ook, in westerse media ging de Gang naar Canossa van de Noord-Koreaanse troepen richting het Oekraïense front gepaard met voorspelbare beelden: massale parades in Pyongyang vol robotachtige militairen die langs Kim Jong-un marcheren. Dit bevestigde dan weer ons beeld van een orwelliaans kluizenaarsrijk gevuld met gehersenspoelde en vormloze mensenzeeën.

‘We kennen dit soort spierballenvertoon eigenlijk alleen van oude filmjournaals uit nazi-Duitsland of Stalins Sovjet-Unie,’ schreef de Britse krant The Daily Mail. Verschillende westerse experts deden de Noord-Koreaanse oefenmethoden af als ‘Potjomkin-training’. Volgens de legendes bouwde de achttiende-eeuwse Russische gouverneur en veldmaarschalk Grigori Potjomkin modeldorpjes om tsarina Catharina de Grote te overtuigen dat in het zuiden van Oekraïne en de Krim alles piekfijn in orde was – een vroeg staaltje desinformatie. Na doortocht van de tsarina liet Potjomkin de fraaie façades gezwind afbreken en verderop langs de route weer opbouwen. De boodschap van de deskundigen over het Noord-Koreaanse leger: eigenlijk heb je op het slagveld weinig aan al dat façadegestoei met ijsblokken en boomstammen.

De meeste Noord-Koreadeskundigen gruwen van dit soort botte stereotyperingen, die Noord-Koreanen neerzetten als naamloze androïde wezens die blind het regime gehoorzamen. In de jaren zeventig populariseerde de Amerikaans-Palestijnse wetenschapper Edward Said de term ‘oriëntalisme’. Daarmee doelde hij op de westerse neiging om het Oosten af te schilderen als ‘de onbegrijpelijke ander’: exotisch, mysterieus, autoritair, gewelddadig, achterlijk en dus inferieur. Het Westen kwalificeerde zichzelf juist als rationeel, democratisch en progressief. Een opzettelijk karikaturale overdrijving, aldus Said.

Het is al te simpel om Noord-Koreanen af te doen als zwijgzame volgers

Ook Zuid-Koreanen hebben overigens de neiging op oriëntalistische wijze hun noorderburen te begaffelen. Dat Noord-Korea een onmenselijk regime kent, is een gegeven. Maar het is al te simpel om Noord-Koreanen af te doen als zwijgzame volgers van autoritaire propaganda.

De werkelijkheid is complexer. Zo deed de Leidse wetenschapper Christopher Green boeiend onderzoek naar Noord-Koreaanse overlopers. Hij concludeerde dat zij trots waren op de culturele, sportieve, literaire, wetenschappelijke en technologische prestaties van Noord-Korea. Het regime van Kim Jong-un kon hun minder schelen. Veel overlopers vonden het westerse beeld van Noord-Korea maar belachelijk. De Britse correspondent Tania Branigan schreef een paar jaar geleden al ‘dat er weinig internationale onderwerpen zijn waarover zo veel wordt gepubliceerd met zo weinig belangstelling voor de realiteit’. De parabel van de blinden en de olifant is hier toepasselijk. Een groepje blinden moet zich een beeld vormen van een olifant door het beest te betasten. De blinden bevoelen elk een deel van de gigant: de slurf, de slagtanden, de flank of de staart. Uiteraard komen ze na deze voelstage tot geheel uiteenlopende conclusies over de olifant.

Het is al snel duidelijk geworden dat de Noord-Koreaanse soldaten aan het Oekraïense front bepaald niet van het type gestaalde kaders waren. Integendeel, het bleken vooral doodsbange jongens die zich geen raad wisten in extreem vervreemdende omstandigheden. Ze werden ook nog eens geminacht door hun Russische broodheren, die bepaald niet vies waren van oriëntalistische neerbuigendheid. De Noord-Koreanen wekten eerder medelijden op, zoals de jonge soldaat die vanuit een bevroren loopgraaf 6000 kilo- meter van huis angstig in de camera van een Oekraïense drone staarde. De drone die hem vervolgens zonder medelijden zou opjagen. Dit beeld heeft dan weer een ironisch effect: het maakt de oriëntalistische cirkel rond. Want ook het idee van ezelachtige Noord-Koreaanse soldaten als kanonnenvoer bevestigt de oriëntalistische stereotypering van dommige volgzaamheid.