Weleens gehoord van rhetorical style matching? Eerlijk gezegd ik ook niet, tot voor kort. Ik liep tegen de term aan in een column van de Leuvense hoogleraar Brahim Zarouali. ‘Retorische stijlmatching’ wil zeggen dat sprekers of auteurs hun taalgebruik op het publiek afstemmen. In de column analyseerde Zarouali de taalstijl van Mark Rutte, onder meer in diens fameuze sms’je aan Donald Trump voorafgaand aan de NAVO-top afgelopen juni: ‘GEEN andere president’, ‘grootse overwinning’, ‘werkelijk buitengewoon’.

Uit Maarten! 2025-3. Bestel losse nummers hier of word abonnee

Even later tijdens een persmoment vergeleek Trump Israël en Iran met ruziënde kinderen op het schoolplein. Rutte glimlachte minzaam en sprak: ‘En dan moet daddy soms stevige woorden gebruiken om ze te laten stoppen.’ De pappie-analogie sloeg aan in het Amerikaanse kamp. Bij Trumps terugkeer in Washington plaatste het Witte Huis een videoterugblik op sociale media met als soundtrack Ushers stomende R&B single Hey Daddy (Daddy’s Home). Met teksten als: ‘You know your daddy’s home and it’s time to play.’ En met dat laatste doelt Usher echt niet op een rondje golf.

Critici vonden Ruttes ongefilterde vleierij tenenkrommend, zelfs moreel verwerpelijk. Aanhangers van de Realistische School der internationale betrekkingen vonden dat maar onzin: alles draait immers om macht en dan heiligt het doel doorgaans de middelen. De NAVO-top was toch een succes geweest? Alle lidstaten hadden zich gecommitteerd aan 5 procent van hun bbp aan defensie-uitgaven, niemand was boos weggelopen. Dan is een mespunt gevlei een alleszins aanvaardbaar offer.

Vleierij is een van de oudste instrumenten in de diplomatieke gereedschapskist. Al helemaal sinds de opkomst van de moderne natiestaat en de parallelle professionalisering van de diplomatie. Pluimstrijkerij werd nog meer dan voorheen gangbaar in de diplomatieke etiquette. Een sociaal smeermiddel dat hielp toegang tot sleutelspelers te krijgen.

Een ambassadeur die vaardig de loftrompet stak over de wijsheid van de monarch, de schoonheid van de koningin of de pracht van het hof, had een streepje voor. Tijdens het Congres van Wenen (1814-1815) bleken met name de Franse minister van Buitenlandse Zaken Charles Maurice de Talleyrand-Périgord en zijn Oostenrijkse concullega Klemens von Metternich meesters in het perfect getimede compliment, bij voorkeur tijdens copieuze en met wijn overgoten maaltijden.

Vleierij is moeilijk te weerstaan. Het prikkelt onze diepgevoelde psychologische behoefte aan erkenning, respect en vooral een positief zelfbeeld. Zélfs als we twijfelen aan de oprechtheid en de strooplikkerij er vanaf druipt.

Vindt Trump dat hij recht heeft op de Nobelprijs voor de Vrede? Dan is de Israëlische premier Benjamin Netanyahu de beroerdste niet. Begin juli overhandigde Netanyahu een brief aan Trump, waarin hij de Amerikaanse president voordraagt voor de Nobelprijs. Zoals de Amerikaanse schrijver Dale Carnegie ooit opmerkte: ‘Vleierij betekent dat je de ander precies datgene vertelt wat hij reeds van zichzelf vindt.’

Deskundigen benadrukken wel dat authenticiteit ertoe doet als diplomatieke vleierij doelmatig wil zijn. Supporters van Ruttes aanpak benadrukten dat hij volkomen authentiek was geweest. ‘Rutte heeft zelf geen groot ego,’ mijmerde NAVO-ambassadeur Thijs van der Plas in de marge van de top in Den Haag. ‘Hij doet eigenlijk wat hij veertien jaar lang in Nederland heeft gedaan: mensen comfort bieden. Dit is Trump handling in optima forma.’

Alles draait immers om macht en dan heiligt het doel doorgaans de middelen

De diplomatieke granddaddy Henry Kissinger wist precies hoe hij waarachtig moest overkomen. Hij was virtuoos in het bespelen van het zelfbeeld van tegenspelers. Kissinger loofde hun strategische inzicht, hun kennis van de geschiedenis en politieke moed. Zijn lofprijzingen van de Chinese premier Zhou Enlai waren trouwens meer dan doorzichtige kruiperij. Kissinger bewonderde oprecht het intellect van de Chinese leider. Hun persoonlijke band was de basis voor de Chinees-Amerikaanse toenadering begin jaren zeventig.

Is diplomatieke vleierij dus een effectief instrument in de gereedschapskist? Het is lastig daar een eenduidig antwoord op te geven. Op de korte termijn werkt vleierij blijkbaar beter dan op de langere termijn. Op de langere termijn is diplomatieke vleierij vaak een fragiel instrument, grotendeels afhankelijk van het humeur en de ware intenties van leiders.

Voorbeelden van misplaatste vleierij die averechts uitpakt, zijn er legio. Berucht is de historie van de Britse premier Neville Chamberlain. Deze dacht in 1938 Adolf Hitler tot matiging te kunnen verleiden door een charmeoffensief en indirecte vleierij: Hitler was een respectabel man die zich aan zijn woord zou houden. De dramatische gevolgen kennen we. Zoiets onderstreept de kloof tussen naïeve goedgelovigheid en oprechte vleierij: ook dat laatste slaat dood als de ontvanger niets anders dan een destructieve agenda nastreeft. Daar zou Trump iets van kunnen leren waar het om Vladimir Poetin gaat.

Overigens, in de Amerikaanse straattaal heeft daddy ook de betekenis van pooier. Gevalletje gesublimeerde rhetorical style matching van Rutte? Je weet maar nooit. Trump. Jeffrey Epstein…