Giorgia Meloni en haar populistisch-rechtse partij Fratelli d’Italia (FDI) regeren al bijna drie jaar: voor Italiaanse begrippen bijzonder lang. Dankzij een strak buitenlandbeleid oogst de radicaal-rechtse Romeinse lof uit alle hoeken: van Donald Trump tot Ursula von der Leyen. Wat verklaart haar succes? ‘Meloni is er voor de kiezer die denkt dat een sterke leider het beste antwoord is.’

Door Maarten Lely

De ideeën en het gedrag van Giorgia Meloni lijken op die van andere populisten in Europa. Zo is ze eurosceptisch, heeft ze constant ruzie met journalisten en hangt ze openlijk complottheorieën aan. En net als haar populistische collega’s elders voerde Meloni campagne met een hard migratieprogramma. Toen ze eenmaal aan het roer stond in Italië, wilde ze niet langer dat bootvluchtelingen over heel Zuid-Italië werden verspreid. Ze moesten vanaf dat moment geconcentreerd worden op het verre eiland Lampedusa. ‘De situatie op Lampedusa liep hierdoor enorm uit de hand,’ vertelt schrijver Ilja Leonard Pfeijffer, die in Genua woont. ‘En dat was precies wat Meloni beoogd had. Het “probleem” moest zichtbaar gemaakt worden voor de Italiaanse stemmer om die aan haar te binden.’

Meloni’s acties fungeerden als blauwdruk voor Geert Wilders. Toen zijn partij na de verkiezingsoverwinning in 2023 in de regering kwam, wilde hij de Nederlandse Spreidingswet zo snel mogelijk herroepen. Het doel van deze wet was om asielzoekers in Nederland te verspreiden door het hele land om het opvangcentrum in Ter Apel te ontlasten. Wilders wilde de slechte situatie daar doen escaleren om een asielcrisis uit te roepen.

Maar waar Wilders’ PVV voorlopig tot de oppositie gedoemd lijkt nadat het kabinet-Schoof is geklapt, rijst de ster van Meloni alsmaar hoger. Want zij verschilt op een cruciaal punt van andere populisten in Europa: zij lijkt wél in staat een land te besturen. Dat ze een verleden heeft in organisaties met fascistische banden, lijkt haar nauwelijks te hinderen.

Opmars vanuit Rome

Giorgia Meloni werd geboren in 1977. Haar vader verliet haar moeder toen Meloni nog maar een jaar oud was. De wijk waarin ze opgroeide, Garbatella, was ooit een idyllisch tuindorp voor Italiaanse aristocraten. Maar Meloni had pech en bracht haar jonge jaren door in de moderne versie: een perifere betonnen badkuip, waar het zomers veel te warm wordt.

De jonge Meloni was te zwaar: op haar negende woog ze 65 kilo. Zij wijt dat zelf aan de oorlogstrauma’s van haar oma, die honger had geleden in de oorlog en dat compenseerde door haar kleinkinderen vol te proppen. Meloni meent dat de geharde figuur die ze nu is, geboren werd toen ze op het strand werd bekogeld met volleyballen vanwege haar gewicht. ‘Ik ben die rotzakken achteraf enorm dankbaar, want zij waren de eersten die me lieten zien hoe nuttig vijanden zijn.’

In 1992 voegde een flink afgevallen Meloni zich bij het Jeugd Front, de jeugdafdeling van de neofascistische partij Movimento Sociale Italiano (MSI). Enkele jaren later splitste de partij zich op en sloot Meloni zich aan bij de gematigde Alleanza Nazionale (AN). Dit was een ultraconservatieve post-fascistische partij. De andere helft van MSI, Fiamma Tricolore (‘Driekleurige Vlam’), bleef vasthouden aan de autocratische tradities.

In 2009 ging AN op in de partij van de flamboyante Silvio Berlusconi, bij wie Meloni begon aan haar opmars tot de machtigste persoon in Italië. Toen ze aan de politieke top was gearriveerd, startte ze in 2012 haar eigen partij: Fratelli d’Italia (FDI), ‘Broeders van Italië’, genoemd naar de eerste woorden van het Italiaanse volkslied.

Meloni met Matteo Salvini (midden) en Silvio Berlusconi (rechts) in 2018. Bron: Wikimedia Commons/Quirinale.it

Het partijprogramma van FDI is ultraconservatief. Meloni werpt zich bijvoorbeeld op als beschermer van het traditionele gezin. Dit uit zich onder andere in beleid dat homoseksuele ouders het leven zo moeilijk mogelijk maakt, door adoptieprocedures te bemoeilijken en zelfs te dwarsbomen.

Uitholling van de rechtsstaat

Volgens Ilja Leonard Pfeijffer schuurt Meloni tegen het fascistische aan. ‘Als ze op het podium klimt en een menigte toespreekt, is ze nog steeds onvervalst extreem-rechts: populistisch, polariserend, haatdragend, revanchistisch en ophitsend.’

Maar daarmee komt ze niet echt in de problemen, Dat komt doordat in Italië Benito Mussolini nooit helemaal van zijn voetstuk gevallen is. Dat Meloni Giorgio Almirante, de grondlegger van MSI, ‘een groot politicus’ heeft genoemd, hindert haar dus nauwelijks. Dat Almirante ooit redacteur was van een blad genaamd Rasdefensie, een nazistisch blad dat sterk onderscheid maakte tussen verschillende rassen, of dat hij minister van Volkscultuur was onder Mussolini, zijn details die velen door de vingers zien.

In Italië is Benito Mussolini nooit helemaal van zijn voetstuk gevallen

Meloni wijst critici er graag op dat de partijen waarvan zij lid was al decennia geleden hun autoritaire trekken hebben verloren. De inhoudelijke verbanden met Il Duce zijn inderdaad grotendeels verdwenen.  Toch is de fascistische iconografie nog altijd onderdeel van Meloni’s FDI, dat net als AN en FT een driekleurige vlam als partijlogo heeft. Dit vuur verwijst naar de vlam op het graf van oud-dictator Mussolini, al moet men daarbij geen grote waakvlam voorstellen. De ‘vlam’ is niet meer dan een waxinelichtje in een aan IKEA-denkende stolp.

Het logo van Fratelli d’Italia met de driekleurige vlam.

Volgens Arthur Weststeijn, docent politieke geschiedenis en coauteur van Het Italiaanse experiment, kiest Meloni er weloverwogen voor om de uiterlijke banden met het fascisme in stand te houden. Ze haalt ook inspiratie uit de ideologie: ‘Meloni geeft als bestuurder een moderne invulling aan het fascisme. Ze is bereid democratie in de termen van verkiezingen in stand te houden en daar profileert ze zich ook mee. Maar ze meent wel dat partijen die een verkiezing verliezen hun mond moeten houden, terwijl de winnaars moeten kunnen doen en laten wat ze willen.’

‘Meloni geeft een moderne invulling aan het fascisme’

Weststeijn meent dat Meloni de rechtsstaat wil uithollen, net als Donald Trump. ‘Zij hamert er vaak op dat rechters niet verkozen zijn en zij wel. Meloni stelt zich daarmee voor als democraat, terwijl rechters ongekozen tirannen zijn. Op deze manier ondermijnt ze de onafhankelijkheid van de rechtspraak en legitimeert ze de afwijzing van tegenmacht.’

Het is in Italië overigens veel lastiger dan in Amerika om de macht van rechters te beperken. Trump kon het bestel binnen honderd dagen naar zijn hand zetten.’ Pfeijffer ziet dat Meloni meer succes heeft met het aan banden leggen van de pers. ‘Op TV in Italië is niets meer te horen over bootvluchtelingen en klimaatproblematiek lijkt ook niet meer te bestaan.’

Een nieuw soort populist

Meloni stelt altijd Italië voorop en dat kan tot botsingen met haar populistische Europese ‘vrienden’ leiden. Want de belangen van populistische nationalisten kunnen volgens Weststeijn haaks op elkaar staan: ‘Je ziet dat populisten als één blok stemmen in het Europese parlement en ook veel kernpunten delen, maar hun belangen zouden botsen als ze die punten echt gaan uitvoeren.  West-Europese populisten zoals Wilders zullen zeggen bijvoorbeeld dat vluchtelingen in Italië moeten blijven. Maar Meloni vindt dat migranten moeten vertrekken naar landen waar ze veel meer kunnen verdienen, bijvoorbeeld naar Nederland of naar Duitsland.’ Populisten zijn zo ook elkaars vijanden. Meloni lijkt dit als enige van de populisten te begrijpen.

Weststeijn stelt dat Meloni dan ook de volgende evolutie van de populist belichaamt: ‘In Italië zijn veel kiezers klaar met het “ouderwetse” populisme. Ze willen niet weer een mannetje dat alleen maar roept. Veel kiezers willen een autoritairder populisme dat inzet op krachtdadig beleid.’

Weststeijn gelooft dat in Nederland een politicus zoals Meloni ook populair zou kunnen worden: ‘Populisme is doorgebroken en zal nooit meer verdwijnen. In Nederland hebben we met Wilders en Thierry Baudet alleen nog maar de klassieke schreeuwers gehad. Als die van het toneel verdwijnen ontstaat er in Nederland een vacuüm, dat openligt om door een soort Meloni-achtig figuur te worden opgevuld. Zij belichaamt als pionier de volgende ontwikkeling: een staatsmanachtige invulling van de populistische politiek.’

Internationale pragmaticus

In het buitenland heeft Meloni een uitstekende reputatie. Ze zet ten aanzien van de Europese Unie de lijn van haar voorganger Draghi voort. Weststeijn stelt dat dit een goede zet is: ‘Italië heeft sinds de invoering van de euro veel last gehad van economische integratie in een systeem dat veel beter past bij de economieën van Nederland en Duitsland. Meloni zet Draghi’s koers voort om het Europese economische beleid in het voordeel van Italië te laten werken.’

Haar charmes maken haar bovendien een populaire gast op internationale conferenties. Als vrouw die naar de absolute top is opgeklommen in een ontegenzeggelijke mannenwereld is Meloni haast als vanzelfsprekend handig in het onderhouden van relaties. Ondanks haar politieke standpunten heeft ze een goede verstandhouding met de meeste van haar tegenstanders en is ze openlijk amicaal met medestanders. Van links tot rechts lopen collega’s met haar weg. De Amerikaanse president Donald Trump heeft een zwak voor de FDI-voorvrouw; hij schreef zelfs het voorwoord van haar autobiografie.

Tijdens de NAVO-top in juni 2025 dankte ze haar plaats aan de tafel met Donald Trump, koning Willem-Alexander en NAVO-topman Mark Rutte vooral aan haar goede verstandhouding met de Amerikaanse president. In het contact tussen Trumps Amerika en de EU is Meloni een onmisbare factor geworden. Toen Trump op ramkoers lag met de EU, bezocht Meloni hem als de onwaarschijnlijke kampioen van Europa in Washington om daar de Europese – en vooral de Italiaanse – belangen te behartigen.

Wat haar typeert in de internationale arena zijn opportunisme en flexibiliteit. Dit leidt ertoe dat Meloni zowel gelegenheidsvrienden als -vijanden heeft. Vóór haar premierschap stond ze bekend als een ‘Poetinvriend’. Maar toen ze in 2022 aan de macht kwam, sloot Italië zich tot opluchting van de EU en de NAVO vrijwel meteen bij hen aan. Sindsdien bekritiseert ze president Poetin en de Russische agressie. In plaats van anti-Europees noemt ze zichzelf nu net zo makkelijk een ‘Eurorealist’.

Permanent campagnevoeren

Volgens Pfeijffer is het belangrijk te begrijpen dat Meloni niet voor zichzelf in de politiek zit. ‘Ze denkt echt dat wat zij doet goed is voor Italië. Ze is een groot Tolkien-fan en streeft ernaar de conservatieve utopie van de Shire, de idyllische woonplaats van de Hobbits, te verwezenlijken in haar thuisland. Een traditioneel, ruraal leven zonder inmenging van buitenaf is wat zij wil cultiveren.’

‘Meloni streeft ernaar de conservatieve utopie van de Shire te verwezenlijken ‘

‘Maar van daadkracht valt in de praktijk weinig te merken,’ vervolgt Pfeijffer. ‘Als ze een echte oplossing voor problemen zou presenteren, zou dat electorale zelfmoord betekenen. Het resultaat: symboolpolitiek en symbolische oplossingen. Meloni voert eigenlijk permanent campagne voor haar binnenlandse beeldvorming. Denk aan het onderbrengen van enkele vluchtelingen in Albanië. Dat lost het migratieprobleem niet op, maar het ondersteunt wel haar imago.’

Toch leidt het gebrek aan betekenisvolle acties niet tot een daling van Meloni’s populariteit. Weststeijn kan dat verklaren: ‘Ten eerste draait de Italiaanse economie voor het eerst in jaren goed. Kiezers koppelen dat aan de zittende regering, maar Italië is uit een neerwaartse spiraal gehaald door de vorige regering van technocraat-premier Mario Draghi. Ten tweede heeft Meloni haar coalitie uitstekend onder controle. Er is nog geen enkel teken van een interne machtsstrijd, wat voor Italië echt een unicum is.’

Pfeijffer sluit zijn duiding van het Italiaanse politieke fenomeen af met een vergelijking met de Romeinse god van de tegenstellingen: ‘Meloni heeft een Januskop: een hoofd met twee gezichten. Aan het binnenland toont ze haar Orban-achtige, autocratische kant, terwijl het buitenland een pro-Atlantisch en pro-Europees gezicht te zien krijgt.’