India wordt al jarenlang gezien als een wereldmacht in wording. En onder president Modi lijkt het land die aspiratie ook waar te willen maken – zonder zich daarbij aan een duidelijke grootmacht te verbinden. Ondertussen staat de Indiase democratie onder druk vanwege Modi’s fanatieke hindoenationalisme.

Uit Maarten! 2023-2. Bestel losse nummers hier 

Begin mei van dit jaar streefde India buurland China voorbij. In de statistieken telde het Zuid-Aziatische land afgerond maar liefst 1,42 miljard inwoners. De Indiase premier Narendra Modi vertegenwoordigt nu meer mensen dan de Chinese president Xi Jinping. En de verwachting is dat er in India tot 2050 nog 250 miljoen inwoners bij komen, terwijl het bevolkingsaantal van China over zijn piek heen is en zal krimpen tot zo’n 1,32 miljard.

Bijna een vijfde van de wereldbevolking woont nu in India. Het land wordt daarom vaak de grootste democratie ter wereld genoemd, een claim die de Indiase regering ook graag maakt. Maar wie kijkt naar de staat van die democratie moet toch de wenkbrauwen fronsen. Sinds Modi in 2014 aan de macht kwam na een klinkende verkiezingsoverwinning van zijn Bharatiya Janata-partij (BJP, de Indiase Volkspartij), is het land steeds verder afgegleden in het schemergebied tussen democratie en autocratie.

Persoonlijkheidscultus

Het meest in het oog springende aspect daarvan is de persoonlijkheidscultus rondom Narendra Modi. Zijn beeltenis is alomtegenwoordig in het straatbeeld, vaak voorzien van leuzen over de successen die de Indiase regering boekt. Modi is hét gezicht van alles wat goed gaat in India. Zelfs op de vaccinatiebewijzen die tijdens de Covid-pandemie werden uitgereikt, prijkte een grote afbeelding van de premier.

Kritiek op Modi is uit den boze. In maart van dit jaar werd de politiek leider van de Congrespartij, Rahul Gandhi, uit het parlement gezet na een veroordeling tot twee jaar gevangenisstraf voor het beledigen van de achternaam Modi. Volgens de grootste oppositiepartij is zijn veroordeling politiek gemotiveerd. De Congrespartij was sinds de onafhankelijkheid van India in 1947 decennialang de dominante partij in India, maar werd in 2014 voorbijgestreefd door de BJP. Gandhi – overigens geen familie van de beroemde Mahatma Gandhi, maar wel een telg uit de prominente politieke Gandhi-Nehru-familie – moest het tij in de verkiezingen van 2024 doen keren.

In het afgelopen decennium heeft de BJP de touwtjes steeds steviger in handen genomen. De onafhankelijkheid van de rechtsstaat en de academische vrijheid staan onder druk. Onwelgevallige ngo’s en mediakanalen krijgen het met overheidsinstellingen aan de stok. Toen de lokale Indiase tak van de BBC een kritisch getoonzette – en snel door de autoriteiten verboden – documentaire uitzond over Modi’s verhouding met de moslimminderheid in India, stonden er direct belastinginspecteurs op de stoep.

Premier Modi samen met de Amerikaanse president Joe Biden.

Schoolboekherziening

Die verhouding is op z’n zachtst gezegd slecht te noemen. Hindoenationalisme heeft een hoge vlucht genomen onder Modi. India was eeuwenlang een thuis voor hindoes, moslims en talloze andere religieuze denominaties. Tijdens hun koloniale heerschappij over India zaaiden de Britten verdeeldheid om hun eigen machtspositie veilig te stellen. Dat leidde tot grote spanningen, die tot uitbarsting kwamen toen de Britten in 1947 vertrokken. De opdeling van Brits-Indië in India en Pakistan verliep met veel geweld en liet diepe sporen na. India werd een staat met een grote hindoemeerderheid, in Pakistan wonen overwegend moslims.

Sinds 2014 is de islamitische minderheid in India steeds meer onder druk komen te staan. Modi en de BJP lijken met nieuwe wetten te werken aan een land waar alleen hindoes als burger worden beschouwd en de rest op de tweede plaats komt. De deelstaat Jammu en Kasjmir, de enige met een moslimmeerderheid, verloor in 2019 zijn autonomie.

Bijna een vijfde van de wereldbevolking woont nu in India

Haatvideo’s circuleren op internet en geweld tegen moslims wordt door de vingers gezien. Demonstraties tegen ongelijke behandeling worden – ook in de hoofdstad New Delhi – met harde hand uiteengeslagen en islamitische ‘probleemwijken’ worden gesloopt.

Begin dit jaar zijn bij een schoolboekherziening passages over de rol van de islam in de geschiedenis van India verwijderd uit het officiële curriculum. Het hele hoofdstuk over de islamitische Mogol-dynastie, die meer dan twee eeuwen lang de scepter zwaaide over het grootste deel van India, is geschrapt. De Taj Mahal is het icoon van India, maar schoolkinderen leren straks niet meer dat een islamitische Mogol-heerser het wereldberoemde mausoleum liet bouwen voor zijn geliefde. BJP-politici kraaiden victorie en stelden dat eindelijk was afgerekend met ‘valse geschiedenis’.

Pure hindoenatie

Ook de rellen in de deelstaat Gujarat, waarbij in 2002 honderden moslims het leven lieten, worden niet meer genoemd. Het feit dat Modi daar toen als gouverneur zetelde, blijft zo eveneens onvermeld. Het Indiase Hooggerechtshof oordeelde in 2012 dat Modi niet medeplichtig was aan de rellen, maar critici stellen dat het geweld met zijn goedkeuring plaatsvond en dat overheidsinstanties wel degelijk betrokken waren.

Modi heeft de schijn tegen, omdat hij in zijn jonge jaren actief was in de in 1925 opgerichte Rashtriya Swayamsevak Sangh (RSS, de Nationale Vrijwilligersorganisatie), een rechtse hindoenationalistische club met paramilitaire trekjes. Het bekendste lid was lange tijd Nathuram Godse, de man die Mahatma Gandhi in koelen bloede neerschoot omdat die religieuze tolerantie predikte en had ingestemd met de opdeling van India in 1947. De achtergrond van Godse is overigens ook uit de geschiedenisboeken geschrapt.

De BJP heeft nauwe ideologische banden met de RSS. Het centrale leerstuk van de RSS is Hindu Rashtra – de hindoenatie. Dat borduurt voort op het negentiende-eeuwse idee dat de hindoemeerderheid in India honderden jaren heeft geleden onder kolonisatie door moslims en Britten, en dat de tijd nu is gekomen om terug te keren naar een ‘pure’ hindoenatie.

Daar houdt het RSS-gedachtegoed niet op. Onder de noemer Akhand Bharat streven hindoenationalisten naar een ‘onverdeeld India’. Dat gaat verder dan het ongedaan maken van de opdeling van 1947. Radicale RSS-aanhangers willen de klok terugdraaien naar de tijd van het Maurya-rijk in de derde eeuw voor Christus. Keizer Chandragupta Maurya was de eerste die het grootste deel van hedendaags India wist te verenigen, en zijn kleinzoon Asoka breidde dat het rijk uit totdat het niet alleen India en Pakistan, maar ook Afghanistan, Nepal, Tibet, Bhutan, Bangladesh, Myanmar en Sri Lanka omvatte.

Sjiitische moslim wordt in Kashmir gearresteerd. Het was in 2020 vanwege Covid niet toegestaan om de islamitische heilige dag Muharram te vieren. 28 augustus 2020.

150 kernwapens

Een dergelijk Groot-India is natuurlijk volstrekt irreëel. Neem alleen al de spanningen tussen India en Pakistan. Sinds de opdeling hebben beide buurlanden drie oorlogen en een reeks grensconflicten uitgevochten. En volgens India steunt Pakistan gewelddadige separatisten in Jammu en Kasjmir. Er is sprake van een gewapende vrede, waarbij beide landen beschikken over zo’n 150 kernwapens. Ook andere buurlanden zitten niet te wachten op aansluiting bij India en China – eveneens buurland – heeft zo zijn eigen ideeën over de regio.

Modi zul je dan ook nooit horen over ‘Akhand Bharat’. Maar hij spreekt wel over Sanskritik Bharat (‘cultureel India’). Dat is een term die enigszins te vergelijken is met Poetins ‘Russische wereld’ en staat voor een historische en spirituele ruimte waarvan New Delhi de leider is. Sommige BJP-aanhangers kiezen ook wel voor de insteek van een Bharat Magasangh (‘Indiase Federatie’), een Zuid-Aziatische Unie naar Europees model. India zou daarin de rol van Duitsland en Frankrijk moeten vervullen.

Zelfs op de vaccinatiebewijzen prijkte een grote afbeelding van de premier

Het mag in elk geval duidelijk zijn hoe de Indiase regering de eigen invloedssfeer ziet. Die moet het fundament vormen voor Modi’s belofte aan zijn achterban om van zijn land een vishwa guru – een wereldleider – te maken. Maar het hindoenationalisme en de daaruit voortvloeiende wijze waarop de Indiase regering omgaat met minderheden in eigen land, zit deze aspiraties in Zuid-Azië danig in de weg.

China

Desondanks is India op het wereldtoneel een gewilde partner. Het is een van de snelst groeiende economieën ter wereld. Modi maakt een groot nummer van het feit dat zijn land tot in december 2023 het voorzitterschap van de G20 bekleedt en westerse regeringsleiders reizen graag af naar New Delhi. In hun kielzog worden belangrijke zakendeals gesloten, maar nog belangrijker zijn de diplomatieke betrekkingen. Wereldwijde problemen als klimaatverandering zijn niet op te lossen als India niet meedoet.

De Amerikanen zijn er vooral op gebrand om India binnen te halen als belangrijke Aziatische bondgenoot in de concurrentiestrijd met China. In Washington wordt grote waarde toegekend aan de Quadrilateral Security Dialogue, een overlegverband tussen de VS, India, Japan en Australië dat bedoeld is om China weerwerk te bieden in wat tegenwoordig – om Modi te paaien – de ‘Indo-Pacific’ wordt genoemd. India wordt geroemd als gelijkgestemde democratische partner en zorgen over de democratische achteruitgang worden bewust niet uitgesproken.

India en China hebben al jaren een ingewikkelde relatie. China is de belangrijkste handelspartner van India, maar dat land heeft een groot handelstekort. Modi’s economische beleid is erop gericht om China niet alleen op demografisch, maar ook op economisch vlak voorbij te gaan. Beide buurlanden leven ondertussen in onmin over elkaars steun aan respectievelijk Pakistan en Tibet. En in het Himalaya-gebergte zijn er grensconflicten die regelmatig tot gewapende strijd leiden. Nog in 2020 raakten militairen slaags.

Indiase grenspolitie op de grens met China. 17 juni 2020.

Rusland

Tegelijkertijd is India sinds 2017 volwaardig lid van de intergouvernementele Shanghai-samenwerkingsorganisatie, waarvan China en Rusland de founding fathers zijn. Dit jaar mag Modi zelfs de voorzittershamer hanteren. De banden tussen New Delhi en Moskou gaan terug tot de periode na de onafhankelijkheid. Tijdens de Koude Oorlog leverde de Sovjet-Unie cruciale militaire steun in drie oorlogen die India uitvocht met Pakistan.

Washington hoopt nu deze rol van Moskou over te kunnen nemen. Vanuit het Westen wordt druk uitgeoefend op New Delhi om de banden met Rusland te verbreken. Maar India blijft economisch verbonden. Sinds de Russische inval in Oekraïne in 2022 is de handel tussen India en Rusland meer dan verdubbeld.

India maakt gretig gebruik van de kans om de eigen almaar groeiende energiehonger te stillen met dankzij het westerse sanctieregime spotgoedkope Russische olie. Bovendien heeft betaalbare energie voor Indiase burgers een positief effect op Modi’s populariteit. Dat India op deze manier de oorlog in Oekraïne financiert, wordt met de mantel der liefde bedekt.

Wereldwijde problemen als klimaatverandering zijn niet op te lossen als India niet meedoet

Er was hoop dat India het voorzitterschap van de G20 en de historische banden met Rusland kon gebruiken om te bemiddelen tussen Moskou en de andere G20-hoofdsteden, maar daar is tot nu toe nog niets van terechtgekomen. Rusland en China blokkeren G20-verklaringen over de oorlog in Oekraïne.

Beweging van Niet-Gebonden Landen

Modi weet het voorzitterschap wel succesvol in te zetten om India te profileren als de stem van the Global South, ofwel het mondiale Zuiden. Dat is geen nieuwe ontwikkeling. Tijdens de Koude Oorlog was India een van de grondleggers van de Beweging van Niet-Gebonden Landen, die voortvloeide uit de Bandung-conferentie in 1955. De deelnemende landen kozen bewust geen kant, spraken zich uit tegen alle vormen van kolonialisme en imperialisme, en streefden vooral naar bevordering van samenwerking tussen Aziatische en Afrikaanse landen.

De Indiase premier Modi wil daar een nieuwe impuls aan geven. Hij ziet kansen nu de panelen op het wereldtoneel lijken te gaan schuiven. Bijkomend voordeel is dat Modi daarmee China in de wielen kan rijden, dat zich eveneens opwerpt als kampioen van de niet-westerse landen.

Het mag duidelijk zijn: India wedt internationaal op meerdere paarden. Het is een bewuste keuze om politiek autonoom te zijn. In de Shanghai-samenwerkingsorganisatie werkt het land samen met China en Rusland. De economische banden met beide landen zijn ook hecht. Maar door tot ongenoegen van Beijing en Moskou tegelijkertijd samen te werken met de Verenigde Staten in de ‘Quad’ hoopt India tegenwicht te bieden aan de groeiende Chinese invloed in Zuid-Azië. Vooral op de lange termijn is de deelname aan de Quad waarschijnlijk strategisch veel belangrijker voor India.

Premier Modi onderhoudt goede relaties met veel landen. Hier te zien met Putin (Rusland) en Xi (China).

Eén man

Modi houdt in elk geval de belangen van zijn land scherp in het oog bij de geopolitieke keuzes die hij maakt. Want laat daar geen misverstand over bestaan: er is in India één man die het beleid bepaalt en dat is Narendra Modi. Er wordt geen enkel politiek besluit genomen zonder de instemming van de premier. En dankzij een comfortabele parlementaire meerderheid voor de BJP worden die besluiten zonder moeite door het parlement geloodst.

In 2024 gaat de grootste democratie ter wereld weer naar de stembus, maar Modi is in de afgelopen tien jaar druk in de weer geweest om ervoor te zorgen dat hij die verkiezingen niet zal verliezen. En vergeet niet: Modi’s buitenlandbeleid is razend populair in India. Dat hij van het land een wereldleider wil maken vervult velen met trots. Dat er een duistere kant is aan dat verhaal, wordt in India én daarbuiten maar al te graag vergeten.

Meer lezen uit dit nummer? Bestel hier uw exemplaar