De geadoreerde was onbereikbaar of had mogelijk net laten weten dat hij al helemaal niets voor het betreffende meisje voelde. Of je werd verliefd op iemand van een lagere stand en dat was helemaal niet de bedoeling in die tijden. Zelfs in mijn jeugd kwam dat nog regelmatig voor. Het gaat dus om een onbeantwoorde verliefdheid. In de 17de eeuw ging je als je tot de rijkere klasse behoorde dan ziek in bed liggen.

Maar wat is er allemaal op het schilderij te zien en wat betekent het? Rechts op de voorstelling ligt een jong meisje in een voor de 17de eeuw typerend bed. Je ziet dergelijke bedden op veel schilderijen en ze horen in de rijkere interieurs. Het meisje ligt wat verveeld en kwijnend in het bed. Erg ziek ziet ze er niet uit. Op het kastje naast het bed staat een kommetje met een lepel erin, dus dat zal een versterkend papje zijn. Iets rechts van het midden staat de dokter aan een tafel waarschijnlijk een recept uit te schrijven. Erg serieus kijkt hij niet.

Maar hoe weet ik dat dit een dokter is? Nou, ik kan beter zeggen: het is geen dokter, maar een piskijker. Zo werden bepaalde doktoren in de 17de eeuw genoemd. Ze meenden de ‘ziekte’ te kunnen aflezen aan de urine, dus vaak zie je ze met een flesje urine in hun hand. Op dit schilderij staat een flesje op tafel. Het lijkt me een olieflesje of iets dergelijks. De piskijkers voelden ook vaak de pols van de betreffende vrouw of meisje. Meer deden ze niet en het waren dus eigenlijk gewoon kwakzalvers. Je herkent ze altijd aan de ouderwetse kleding, die al lang door niemand meer werd gedragen. Het type is afkomstig uit de Commedia dell’Arte, de zogenaamde Il Dottore (een Italiaanse theatervorm).

Rechts van hem staat een oude lachende vrouw, mogelijk de moeder van het meisje in het bed? Ze zegt vast iets als: Nou, niks aan de hand hè? Rechts achter haar een wat oudere man met een hoed. Wellicht is dat de vader? Voor deze twee figuren staat een lachend jongetje met een klisteerspuit. Het tafelkleed is een beetje weggeschoven, zodat de dokter goed kan schrijven. Naast de bedstee aan de muur hangt een groot schilderij met daarop een minnekozend paar in een landschap.

Boven de deur zien we een cupido met pijl en boog die, als hij je raakt met een van zijn pijlen, je verliefd maakt of in liefde doet ontbranden. Interessant nog om te vermelden is dat er twee soorten cupido’s op schilderijen voorkomen: een blinde met een blinddoek voor zijn ogen en een ziende zonder blinddoek. Het gaat dan om twee soorten liefde. De blinde cupido schiet willekeurig zijn pijlen af. Je raakt verliefd op iemand en je vraagt je later af: hoe is het mogelijk dat ik verliefd werd op die idioot? De ziende cupido is dus een veel rationelere vorm van verliefdheid en liefde.

Maar de sleutel tot het begrijpen van de voorstelling heb ik nog niet genoemd, namelijk het briefje dat op de grond ligt voor het bed. Daar staat op: ‘Hier baet geen medsijn, want het is minnepijn’. Medicijnen hebben blijkbaar geen zin, want tegen liefdesverdriet doe je niks. En om verder iedere twijfel over de betekenis van de voorstelling weg te nemen, heeft Jan Steen dus ook dat schilderij én de cupido toegevoegd in zijn werk

Jan Steen heeft meerdere doktersbezoeken geschilderd. Het is interessant om die ook te bekijken. Daarin zie je telkens dezelfde ingrediënten, maar toch de werken net iets anders door bijvoorbeeld de afbeelding op de schilderijen.

Jan Steen 1626-1679
Het doktersbezoek ca. 1665
Olieverf op paneel 61 x 49.5 cm.
Museum Boijmans van Beuningen